Bir yerin iklim koşulları denilince o yerin vejetasyon süresi, en düşük ve en yüksek sıcaklıkları, toplam sıcaklığı, ışık miktarı, nispi rutubet (nem), yağış miktarı ve dağılışı, rüzgar durumu gibi faktörler göz önünde bulundurularak ne yetiştirileceğine karar verilmelidir.
Işık :
Bazı yemeklik mantarlar hariç tutulursa sebze olarak adlandırdığımız bütün bitkiler için ışık bir hayat kaynağıdır. Sebzelerin büyüme ve gelişmeleri esnasında oluşan bütün hayatsal olaylarda gereksinme duydukları en önemli faktörlerden biridir. Işığın en önemli rolü fotosentez üzerinedir. Yeşil bitkiler fotosentez yapabilmek için ışığa gereksinimleri vardır. Sebzecilikte ışığın kaynağı güneştir. Buna doğal ışık denir. Çeşitli kaynaklardan elde edilen ışığa da yapay ışık denir. Güneş ışıklarının gözle görülebilir olanlarına direkt güneş ışıkları, bulutlu bir ortamdan sızarak gelenlere difüzyon ışık her ikisine birden global güneş ışıkları denir.
Işınları Gruplandırınız ?
- Kısa Dalga Işınlar
- UV-C Işınları : Bütün canlılar için öldürücü etkiye sahiptir. Dezenfeksiyonda kullanılır. Süthane, şaraphane ve mantar yetiştiriciliği yapılan yerlerde ve hastane ve ameliyathanelerin dezenfeksiyonunda kullanılır.
- UV-B Işınları : Bitkilerin cüceleşmesine, dikenleşmesine ve yapraklarının tüylenmesine neden olur.
- UV-A Işınları : Bitkilerde mutasyona (değişime) neden olur. Bitkilerin UV-A ışınlarından korunması gerekir. Bitkilerin mantar dokusunun oluşmasını engeller.
- Orta Dalgalı Işınlar : Soğuk renkler büyümeyi durdurucu, sıcak renklerin büyümeyi hızlandırıcı etkisi vardır. Sıcak ve soğuk renklerin ortamda birlikte bulunması bitkinin dengeli büyümesini sağlar.
- Uzun Dalgalı Işınlar : Uzun dalgalı ışınlar dünyamızın ısınmasında etkilidir. TV ve Radyo dalgalarının dağılmasında etkilidir. Çiçeklenmeye etkilidir. Bitkilerin dünya üzerinde yayılma sınırını çizer.
Işık entansitesi birim zamanda birin alana düşen ışık miktarıdır. Işık entansitesi;
- Gün içerisinde değişir.
- Mevsime göre değişir.
- Ekvatora olan yakınlık ve uzaklığa göre değişiklik gösterir. (Ekvatora uzaklaştıkça azalır, yakınlaştıkça artar)
Işık şiddetinin azalması, bitkide hücre ve bitki boyunun uzamasına, cılızlaşmasına, sararmasına, beyazlaşmasına yani etiyolleşmesine neden olur. Hücrelere gevreklik verdiğinden yeme kolaylığı sağlar. Kuşkonmaz, yaprak kerevizi, soğan pırasa ve marulda aranan ve istenilen bir olaydır.
Gün Uzunluğu : Uzun gün 13 saat üzeri, kısa gün 13 saat altında, nötr gün gün uzunluğuna karşı hiç bir isteği olmayanlar.
Uzun Gün Bitkileri : Ispanak, kıvırcık, salata, marul, bamya, bezelye, turp.
Kısa Gün Bitkileri : Soya fasulyesi, bazı ıspanak çeşitleri, ve bazı fasulye çeşitleri
Nötr Gün Bitkileri : Bazı baş salata, bazı fasulye, domates, biber, patlıcan.
Kısa gün bitkisi uzun günde yetiştirilirse erken çiçeklenir.
Uzun gün bitkisi kısa günde yetiştirilirse vejetasyon süresi artar.
Nötr gün bitkisi (uzun-kısa) günde yetiştirilirse farklılık göstermez.
Sıcaklık :
- Kışlık Sebzeler : Genellikle vejetatif organları yenilen sebzelerdir. (lahana, karnabahar, ıspanak) Bu sebze türleri soğuğa karşı daha dayanıklıdır. (lahana, karnabahar, havuç, turp) Vernalizasyon; belli bir dönem soğuklanma ihtiyacıdır. Vernalizasyonda bitki yaşı ve gelişme dönemi ilk ele alınacak faktörlerdir. Vernalizasyon sıcaklık ve süresi ele alınacak ikinci faktördür.
- Yazlık Sebzeler : Çoğunlukla meyveleri yenilen sebzelerin oluşturduğu bu gruba domates, biber, patlıcan, sakız kabağı, helvacı kabağı, kavun, karpuz ve hıyar gibi sebzeler girmektedir. Türlere göre değişmekle beraber, düşük sıcaklıklara son derece duyarlı olan sebzeler aynı zamanda ürünlerini olgunlaştırabilmeleri için daha uzun bir vejetasyon dönemine ve yüksek bir sıcaklığı gereksinim duyarlar.
- Toprak neminin tarla kapasitesinin biraz üstünde olması ile çimlenen sebze tohumları; domates, biber, sakız kabağı, kavun, karpuz, hıyar, lahana, turp, soğan, ıspanak, tatlı mısır.
- Toprak neminin tarla kapasitesine yakın olması ile çimlenen sebze tohumları; fasulye, bezelye, kıvırcık, pancar.
- Toprak neminin tarla kapasitesine yakın olmasını isteyen sebzeler; kereviz.
- Daha düşük toprak rutubetinde çimlenen sebze tohumları olup, bu sebze tohumlarının tarla kapasitesine yakın olan rutubette çimlenmeleri kısıtlananlar; Ispanak
Yağışların Gruplandırılması ve Yağışların Fayda ve Zararları ile Sebzeler için En Önemli Yağış Türleri Nelerdir?
Yağış; çiğ, kırağı, yağmur, dolu ve kar şeklindedir.
Sebzeler için en önemlisi yağmurdur. Yağmurun gelişme döneminde yağması büyümeyi kamçılar, yağmur suyu en iyi sulama suyudur. Bileşiminde az miktarda yabancı madde bulundurur. Yumuşak ve hava sıcaklığında olup havanın oksijen ve azotunu erimiş halde içerir. Sebzeleri yıkayarak gözeneklerini açar. Solunumu ve CO2 çözümlemesini hızlandırır. Meyve döneminde yağması polen tozlarını uçurur. Hasat zamanı yağmur istenmez. Tarlaya girmemizi zorlaştırır. Buğdayda nem oranını arttırır.
Yağmur dışındaki yağışların zararları vardır. Dolu bitkinin zarar görmesine neden olur. Kırağı ve kar bitkinin üşümesine ve donmasına neden olur.
Yağışların devamlı ve fazla miktarda olmasının sebze gelişmesine zararlı etkisi vardır. Çünkü topraktaki suyun artması toprağın havasız kalmasına neden olur.
Ayrıca çiçeklenme döneminde meydana gelen yağış döllenmeyi önler.
Nem :
Nem denince toprak ve havadaki nem anlaşılır. Sebzecilikte her iki nemine önemi vardır. Bunlar bir birleriyle sıkı sıkıya ilişkilidir. Geniş su alanları ve ormanlar havanın nispi nemi üzerinde olumlu etkilidir. Yağmur şeklindeki yağışlar da toprak nemi sağlar. Toprakta buharlaşan su da hava nemini ayarlayan diğer bir faktördür. Sebzeler bileşiminde %65-90 arası su içerdiğinden hava neminin %60-80 olması istenir. Hava nemi sebzelerin kalitesini etkiler. Kurak ve nispi nemi düşük yerlerde yetişen sebzeler kaba ve lifli yapıdadır. Tat ve aroma maddelerince fakirdirler. Nemli yerlerde yetişen sebzeler yumuşak ve gevrek yapılıdır. Tat ve aromaca zengindirler. Su sebzelerin vejetatif kısmının gelişmesi ve büyümesi kadar oluşumu ve olgunlaşması üzerinde de etkilidir.
Rüzgar :
Hafif esen rüzgarlar sebze gelişiminde olumlu rol oynar. 1-4m/sn hızla esen bir rüzgar (hafif) transpirasyonu kamçıladığı gibi bitkiler topraktan su ile birlikte besin maddelerini de alır ve daha iyi gelişirler. Fakat soğuk, sıcak ve kuru esen şiddetli rüzgarlar sebzeleri yakar, dondurur veya kırar. Rüzgarın olumsuz etkisi rüzgar kıranla önlenebilir. Rüzgara karşı;
Çok duyarlı: Çalı fasulyesi, hıyar
Duyarlı : Karnabahar, bezelye
Az duyarlı : Alabaş, lahana
Toprak:
Toprak Tipleri : Taşlı, kumlu, tınlı, killi, marnlı, humuslu topraklardır.
- Taşlı Toprak : Özellikle turfanda sebzecilikte önem kazanır. Kayaların çabuk ısınması, toprağın havadar olması hem toprağı hem de çevredeki havayı ısıtır. Dolayısıyla sebzelerde erkencilik yaratır. Özellikle turfanda domates, sakız kabağı, hıyar, biber ve patlıcan yetiştirilir. (%80 taş, %20 kum, kil, kireç, humus vardır.)
- Kumlu Toprak : İçinde %60'tan fazla kum bulunan topraklardır. Besin maddesince fakir topraklardır. Havalandırmaları fazla, tutunmaları (besin maddesi) azdır. Çabuk ısınır, çabuk soğurlar. Bu topraklarda kuşkonmaz, kökleri yenen sebzelerden havuç, turp, pancar yanında kavun, hıyar da yetişir.
- Kumlı-Tınlı Toprak : Bu topraklar iyi gübrelenmek ve iyi işlenmek koşuluyla turfandacılığa elverişlidir. Besin maddesince zengindir. Her türlü sebze yetişir.
- Tınlı-Killi Toprak : Odun külü, kum ve tuğla parçalarıyla iyileştirilerek sebzecilikte kullanılabilir. Baklagiller özellikle bakla bu toprakta iyi yetişir.
- Killi Toprak : Besin maddesi ve su kolay tutunur. Su miktarının azlığından geç ısınır. Zor tava gelir. Islahı için yanmış ahır gübresi, yeşil gübre, kireç ve kum gerekir. İyileştirilen toprakta lahana ve bakla yetiştirilebilir.
- Tınlı Toprak : Fiziksel bakımdan killi ve kumlu topraklar arasında bulunur. Sebze yetiştiriciliğinde en makbul toprak sayılır. Bu topraklar erkencilikten daha çok verimlilik bakımından önemlidir. Sebzecilik için en ideal toprak olup, bütün sebzeler özellikle ıspanak, hıyar, kuşkonmaz ve bezelye iyi gelişir.
- Marnlı Toprak : İçinde 55-50 arası kireç içerin kumlu, tınlı, humuslu topraklara denir. İşlenmesi kolay, hava ve besin değeri bakımından zengindir. Sebzecilik için bol sulanmalıdır.l
- Kireçli Toprak : Sıcak ve yakıcı topraklardır. Bütün sebzeler kirece fazla ihtiyaç gösterir. (en çok baklagiller, şalgam, havuç, çilek) Daima sıcak ve kurudur. Sık sık gübrelenmesi gerekir. Çünkü verilen gübreyi çabuk emerler.
- Humuslu Toprak : Organik maddelerin parçalanmasından meydana gelen topraklardır. Parçalanma sırasında organik asitler meydana geldiğinden asit karakterlidir. Fazla su tutarlar. Azot miktarı fazla, siyah renkli, kolay işlenebilen ve çabuk tava gelen topraklardır.
- Sıcak olmalıdır.
- Toprak besin maddesince zengin olmalıdır.
- Toprak süzek ve biraz nemli olmalıdır.
- Toprak derin, gevşek ve kabarık olmalıdır.
- Toprak yumuşak yani bileşiminde %5-10 humus bulunmalıdır.
Sebzecilik yapılacak yerin konumu denince bir alanın vadi, ova, tepe ve yamaçta yer alması anlaşılır. Sebze bahçeleri genelde düz alanlardır. Ovalar su ve iklim bakımından ideal yerlerdir. Her türlü sebze rahatça yetiştirilebilir. Yaylalar sebzeciliği belli oranda kısıtlar. Sebzeler sulama, gübreleme ve bakım işlerinden dolayı düz arazilerde yetiştirilir. Sıcak bölgelerde ve zamanlarda sebzecilik için sıcak yönler seçilmelidir.
Toprağın kimyasal bileşimi; Ticari gübreler verilerek düzeltilebilir.
Toprağın fiziksel durumu; Drenaj yapmak, toprağı işlemek, organik madde veya kireç kullanılarak düzeltilebilir.
Sıcak Yastık:
Yazlık sebze üretiminde kullanılır.
Isıtmayla yapılır.
Toprağı tellerle ve ahır gübresi ile ısıtırız.
En çok tercih edilen at gübresidir.
Ilık Yastık:
Sıcak yastıkta yetişen bitkinin şaşırtılmasında kullanılır.
Burada yarı yanmış, yarı yanmamış gübre kullanılır.
Soğuk Yastık:
Kışlık sebze üretiminde kullanılır.
Ahır gübresi kullanılır.
Ancak tüneller önceden kullanılmamış olmalı ve sterilize edilmelidir.
Yastıkların Hazırlanması : Yastık hazırlanırken taban gübresi olarak fosfor verilir. Kök gelişimi sağladığı için yastığın üzerine kum, bahçe toprağı ve gübre koyarız. Harç yastık düzeltilip gübrelendikten sonra konur. Alçak tünellerde havalandırma sistemi yoktur. Alçak tünellerde en önemli şey sulamadır. Bu tünellerde elde ettiğimiz fideler sökülmeden bir gün önce sulanmalıdır.