Domates Yetiştiriciliği

Adı          : Lycopersicon Esculentum Mill.
Kısım      : Angiospermae = Kapalı tohumludur.
Sınıfı       : Dicotyledonesa = Çift çeneklidir.
Alt Sınıfı : Sympetale = Birleşik taç yaprak.
Takımı    : Tubiflora yada Personata.
Familya  : Solaneceae
Cinsi       : Lycopersican
Kromozon Sayısı : 2n = 24
Döllenme Şekli (Otogam) : Kendi kendine döllenir. (Kendi kendine döllenmeye otogam denir).

Domates Hakkında Genel Bilgiler

Domatesin anavatanı Orta ve Güney Amerika' dır. Domatesi Avrupa'ya ilk olarak İtalyalılar getirmiştir. Dünya domates üretiminde Türkiye 5. sıradadır. Birim alandan alınan domates miktarı dekara 3,5 tondur. Ekim alanı bakımından Türkiye 5. sıradadır. En fazla domates üreten ülkeler sırasıyla : 1. ABD, 2. Rusya, 3. İtalya, 4. Çin, 5. Türkiye'dir. Sera yetiştiriciliğinde genelde sırık domates, açıkta ise yer domatesi tercih edilir. 

1- Domates Bitkisinin Kök Yapısı

Domates bitkisinde ilk çıkan kök' e "kazık kök" denir. Daha sonra bu kök " saçak kök" şeklini alır.
Fide döneminde bitki kotilodon yapraklarından tutularak kopartılır (sökülür) şaşırtmaya geçilir. Fide şaşırtıldıktan sonra kazık kök gelişimi durur, yan kökler gelişmeye başlar.
Kökün iyi gelişmesi için toprağın iyi işlenmesi fiziksel ve kimyasal yapısının bitkiye uygun olması gerekir.
Kökler iyi işlenmiş hafif toprakta daha iyi, kötü işlenmiş sert toprakta ise daha zor yayılırlar.
Tarla koşullarında kökler 1,5 ila 2 metre derine inebilir.
Kök gelişimi toprak koşullarına, rutubet durumuna, ısı durumuna göre ilerler.
% 72' lik kısmı 0-20 cm toprak derinliğine,
% 22' lik kısmı 20-50 cm toprak derinliğine,
% 6'lık kısmı ise 50 cm ve daha aşağı toprak derinliğinde yer alır.
Tarladan hasattan sonra 1 metre alandan 80 ila 100 kök kalıntısı toplanır.
Domatesin gövdesi otsudur. Fide devresinde yuvarlak ve üzeri tüylerle kaplıdır. Yaşlandıkça gövde odunlaşır ve köşeli bir şekil alır. Gövde otsu yapıda olduğundan dik büyümez. Dik büyüyememesinin iki nedeni vardır:
  1. Gövdenin kök boğazı kısmının nispeten zayıf olması ve oluşan fazla sayıdaki meyvenin ağırlığını gövdenin taşıyamaması,
  2. Kök sisteminin toprak üstünde oldukça ağır yüke karşı tutunma görevini yapacak durumda olmamasıdır. 
Domatesin gövdesi üzerinde boğum ve boğum araları vardır. Fakat belirgin değildir.
Boğumlardan yaprak çıkar. Yan sürgünler alınır. Boyu çeşit ve yetiştirme şekline göre değişiklik gösterir.
Domates bileşik yapraklıdır. Bileşik yaprağı meydana getiren lobların büyüklüğü genişlik ve dişlilik gibi farklılıkları vardır. Domatesi yaprakları 4 şekildedir. 
  1. Adi yapraklar
  2. Patates Yaprağına benzeyen
  3. Buruşuk yapraklı
  4. Dar dilimli yapraklı domateslerdir. 
  1. Basit salkım
  2. Bileşik salkım
 Domatesin çiçekleri boğumlardan çıkar. İlk çiçek salkımı 2. veya 4. boğum arasından çıkabileceği gibi 6. boğumdan da çıkabilir. Bir salkımda 8 ila 16 arası çiçek olmakla beraber 30' a kadar çıkabilir. Çiçekler sarı renklidir. Her boğumda veya 2-3 boğumda bir çiçek açar. Domatesin çiçeği erdişidir (Hermafrodit, erselik).
Domates çiçeğinde: 5 çanak yaprak
                                  5 taç yaprak
                                  5 erkek organ
                                  1 dişi organ bulunur.
 % 1 ila 5 arasında yabancı döllenme olur. Bu da dişicik tepesi ile antenin farklı boyda olmasından kaynaklanır. Dişicik tepesi düz ise meyve iki odacıklı (karpel) dır. Çiçeğin dişicik tepesine bakarak kaç odacıklı olduğunu anlarız. Karpel sayısı arttıkça tohum artar, azaldıkça azalır.
  • Sıcaklığın döllenme üzerinde etkisi vardır.
  • Sıcaklığın 10 °C de gelişen bir yumurtalık, 18 °C oluşan bir polenle döllendiği zaman meyve tutumu normaldir. Buna karşılık; 10 °C de oluşan bir polenle, 18 °C de gelişen bir yumurtalık döllendiğinde meyve tutumu normal değildir.
  • Polen tozunun çimlenmesi ve döllenmenin meydana gelmesi için en uygun sıcaklık 18-20 °C' dir.
  • 10 °C' den düşük sıcaklıklar ile  38 °C' den yüksek sıcaklıklarda çimlenme ve dolayısıyla döllenmenin olması güçleşir.
  • Normal koşullarda polen çimlendikten 24-48 saat sonra döllenme meydana gelir.
  • Domates nötr gün bitkisidir, kısa günde çiçek döker.
  • Çiçek tozlarının 21-27 °C' de en iyi çimlendiği gözlenmiştir. 
  • Domates meyvesi botanik bakımdan üzümsüdür.
  • Başlangıçta yeşil renklidir.
  • Yeşil olduğu zamanlar zehirli bir alkoloid olan solanin maddesince zengindir.
  • Domates meyvesi olgunlaştıkça solanin maddesi azalır.
  • Ham iken yeşil olgunlaştıkça sarı, pembe, mor ve kırmızı tonlarını alır.
  • Domatesin meyvesi genellikle iki karpelden oluşur ve dominanttır. Düzgün meyve meydana getirir, karpel sayısı arttıkça şekil bozulur. (2-9 arası karpel olabilir).
  • Dişicik tepesinin düz olması düzgün şekilli bir meyve meydana getireceğini belirtir. Karpel dilimli ise şekilsiz meyve olur. 
  • Domates tohumları çekirdek evinin içinde yer alır.
  • Karpel sayısı arttıkça tohum sayısı da artar. Meyve içinde tohumun çimlenmesini engelleyen bir madde vardır.
  • Tohumlar ; 2-4 mm uzunluk, 2-4 mm genişlik ve 05-1 mm kalınlıktadır.
  • Tohumların çimlenme gücü ortalama %90-93' tür.
  • Tohumların temizliği %98-99' dur. Fakat %100 olması istenir.
  • Tohumlarda çimlenme denemesi 14 günde gerçekleşir.
  • Çimlenme denemeleri karanlıkta ve 15-25 °C' de sıcaklıkta yapılır.
  • En düşük çimlenme sıcaklığı 8-10 °C' dir.
  • En yüksek çimlenme sıcaklığı ise 30-32 °C' dir.
  • 1 gram tohumluk 300-350 adettir.
  • Bin tane ağırlığı ise 2,7-3,3 gramdır.
7- Domates Çeşitleri

Domatesin Üretimi
  •  Açıkta yetiştirilen çeşitler
  • Örtü altında yetiştirilen çeşitler
Açıkta yetiştirilen domates çeşitleri morfolojik özelliklerine göre 2'ye ayrılır.
  1. Yer (bodur) çeşitler
  2. Sırık çeşitler
Domatesin Kullanımı: Sofralık ve sanayi şeklindedir.

Domatesin olgunluk ve hasat zamanına göre erkenci, orta ve geççi çeşitler olarak sınıflandırılır.

Domatesin beslenme ve sağlık acısından Önemi:
  1. Oksalik asit miktarı yüksek,
  2. Safra kesesine olumlu etkisi,
  3. Barsaklara faydalı,
  4. Çiğ halde tüketimde sindirimi zor,
  5. Romatizmaya faydalı,
  6. Suyu cilde sağlık ve güzellik verir,
  7. Vitamin kaynağıdır,
  8. Çiğ, suyu, salçası, turşusu ve her türlü yemeğin hazırlanmasında önemli bir yeri vardır.
  9. Su içeriği % 94,1'dir. Kalorisi ise 23 'tür.
  10. Yeşil domatesin içerdiği solanin maddesi insan sağlığına zararlıdır. 
    • Domates ılık ve sıcak iklim sebzesidir.
    • Soğuk sevmez.
    • 14°C' nin altındaki sıcaklıklarda meyve bağlamaz.
    • 2°C' nin altında bitki tamamen donar.
    • Isı düşünce verim de düşer.
    • 14 °C' nin altındaki sıcaklıklarda olgunlaşma düşer verim azalır.
    • Domates yetiştiriciliği için en uygun sıcaklık 14-20 °C' dir.
    • 38 °C' nin üstünde polenler kurur.
    • Işık entansitesi : 21 °C  →2500 lüx meyve bağlamaz. 21 °C  →10000 lüx meyve bağlar ve olgunlaşır.
    • Işık ve ılık sever.
    • Domates toprak yönünden fazla seçici değildir. Fakat kumlu ve tınlı toprakları sever.
    • Sanayi domatesi için tınlı, killi-tınlı, milli-tınlı topraklar uygundu.
    • Ph isteği 5-7 oranındadır.
    • Domatesin daha önceden tütün, bakla, orabanj (canavar otu) yetiştirilen topraklarda yetiştirilmesi önerilmez.
    • Yabani ot sevmez (örn. ayrık otu)
    • Domates ekilecek toprak sonbaharda derin kesekli ve daha yüzlek sürülür, sadece havalandırmak ve düzlemek için sürülür.
    • Sulanması ise fideler dikilir dikilmez hemen sulanır.
    • Ahır Gübresi: Dekara 3-4 ton verilir. (Açık alanda)
    • Ticari Gübreler: Suni, mineral, yapay, kimyasal olarak gruplandırılır.
    • Kimyasal Gübreler: Azot (N), Fosfor (P), Potasyum (K)
        • Sağlıklı
        • Verimi yüksek
        • Kaliteli
        • Dayanıklılık
        • Daha fazla ürün
        • Üretim süresini kısaltmak için kullanılır.
 Üretilen ürünün çeşidine bağlı olarak gübre çeşidi belirlenir.
  • Banda (şerit vari)
  • Serperek
  • Damla sulama ( sulama suyu ile fertigasyon)
  • Püskütme (yaprak)
İklim, toprak ve bitki koruma faktörleri düzenlenerek ıslah edilmiş iyi bir domates çeşidi ile dekardan 15 ton ürün (domates) alabiliriz.
Domates fidesi tarlaya şaşırtıldıktan sonra 35-40 gün kadar sonra vejetatif gelişme hızlanır. 120-130 gün sonra en yüksek düzeye ulaşır. Gübreye en çok ihtiyaç duyulan zamandır.
Vejetatif aksamın gelişmesi için kullanılır.
  • Vejetatif aksam gelişir
  • Olgunlaşma gecikir
  • Zayıf yapılı kolay kırılan bitki meydana gelir
  • Hastalıklara karşı dayanıksız olur
  • Meyve ve tohum kalitesi kötü etkilenir
  • Kuraklığa ve soğuğa karşı bitki dayanıksız olur.
  • Bitki yeterince gelişmez ve küçük olur
  • Yapraklar yeşilimsi sarımsı olur
  • Verim düşük olur.
Domates bitkisi azota en fazla ilk çiçek görülmeye başladığı andan 2. hasata kadar ihtiyaç duyar.
Domatese azot 3'e bölünerek verilir. 1/3'ü fideler şaşırtılmadan önce, 1/3'ü birinci çapadan sonra, 1/3'ü ilk hasattan önce toprağa verilir. (ilk hasattan önce veremiyorsak hemen sonra verilir)
  • % 46 Azot içerir
  • Yavaş etkilidir, yıkanması azdır
  • Taban gübresidir
  • Dikimden hemen önce dekara 10 kg. verilir
  • 1 dekar için 100 litre suya 500 gram Üre
  • 1 dekar için 100 litre suya 1 kg. şeker karıştırılarak yapraktan uygulanır.
  • % 21 Azot içerir.
  • Şeker gübre olarak kullanılır.
  • Dekara 50 kg. (25 kg. yarısı dikimde, 25 kg. yarısı ilk meyve fındık veya ceviz büyüklüğünü aldığında verilir)
  • Yıkanma tehlikesi azdır.
  • Aynı zamanda kükürt vermiş oluruz.
  • Aynı zamanda toprakta bulunan bor, mangan, bakır gibi elementlerin alınımını sağlar.
  • Nem kapar topaklanma yapar.
  • % 21 ve 26 Azot içeren iki şekli vardır.
    • %21 Dekara 50 kg (25 kg. dikimde, 25 kg. meyve fındık veya ceviz büyüklüğünü aldığında)
    • % 26 Dekara 40 kg (20 kg. dikimde 20 kg. meyve fındık veya ceviz büyüklüğünü aldığında)
Bitki topraktan fosforu alamıyorsa tek verilebileceği gibi ikiye bölünerek de verilebilir. Yıkanma tehlikesi yoktur.
  • %16-18 fosfor içerir.
  • Dekara 75 kg. verilmesi uygundur.
  • Dikimden önce verilir.
  • %48 Fosfor içerir
  • Dekara 30 kg. dikimden önce verilir.
  • Meyvenin olgunlaşmasını sağlar
  • Kalitesini yükseltir
  • Beyaz renklidir
  • Bitkilerin hastalık, kuraklık ve dona karşı dayanıklılığını artırır
  • Ekim veya dikimden önce tarlaya atılır.
  • Kumlu toprakta kolay yıkanır
  • Kumlu veya hafif bünyeli topraklarda 2 ye bölünerek uygulanır.
  • Yaprak kenarları açık bir renk alır ve kısa sürede yaprak kenarlarında lekeler görülür bu lekeler sararıp yaprağın kurumasını sağlar
  • Potasyum noksanlığında güneş ışığında solgunluk görülür
  • Zamansız olgunlaşma ve aroma yönünden kötü olurlar.
  •  % 48-50 oranında potasyum içerir.
  • Bir defada verilir.
  • Dekara 20 kg. verilir.
  • Dikimden önce verilir.
  • Beyaz renklidir her çeşit gübreye karıştırılır.
  • Domates meyvesinin olgunlaşmasını ve ürünün dayanıklı olmasını sağlar.
  • Humusça zengin olan toprakların işlenmesi daha kolay olur.
  • Toprağın havalanma ve su tutma özelliği artar.
  • Toprağın mikroorganizma faaliyetlerini artırır.
  • Humus, fazla ağır ve killi topraklarla hafif ve kumlu toprakların olumsuz yönlerini giderir, toprağın sebzecilik için uygun hale gelmesini sağlar.
  • Toprakta besin maddelerinin tutunmasını sağlar.
  • Tuzluluğu azaltır.
  • Toprağa az miktarda besin maddesi verir.
Domates Yetiştiriciliğinde Toprağa Ticari Gübre Vermenin Gerekliliği
  • Bir kısmı yetiştirilen domates tarafından alınır.
  • Bir kısmı toprakta bulunan kil tarafından tutulur.
  • Bir kısmı toprağın derinliklerine sızan sularla kaybolur.
  • Bir kısmı da yağış, sel, rüzgar gibi tabiat olayları ile kaybolur.
Domates Yetiştiriciliğinde Gübreleme ile Sağlanacak Yararlar
  • Sağlıklı domates bitkisi yetiştirmek,
  • Az emekle daha çok domates yetiştirmek,
  • Kaliteli ürün elde etmek,
  • Toprağı besin maddeleri ile dengede tutmak,
  • Daha fazla ürün elde ederek maliyeti düşürmektir.
Ticari Gübrelerin Kullanılmasında Göz Önünde Tutulması Gereken Özellikler
  • Toprak tipi,
  • İklim koşulları,
  • Yetiştirilecek ürünün gübre isteği farklılık gösterebilir.
9- Domates Yetiştirme Tekniği
  • Doğrudan tohum ile
  • Fide ile
  • Aşı ile domates yetiştirilebilir.
1- Doğrudan Tohum ile Domates Yetiştirme

Tarlaya doğrudan tohum ekimi ile olur. En önemli etmen toprak sıcaklığıdır. Toprak sıcaklığının 14°C' olması gerekir. Kaplanmış tohumlarda mibzerle ekim yapılır.

Kompoze Gübreler
  •  18-45-0 Diamonyum Fosfat  (Dekara 25 kg. verilir.)
  • Potasyum Sülfat (Dekara 20 kg. verilir.)
  • 20-20-0 (Dekara 25 kg. verilir)
  • TSP ( Dekara 15 kg. verilir)
Yaprak Gübresi
  • Bitkiye etkisini çabuk gösteren bir gübredir.
  • Dikimden bir ay sonra 10-15 gün arayla 5-6 gün uygulanır.
  • Yaprak gübresi sabahın erken saatlerinde ve akşam saatlerinde verilir.
  • Yaprak gübresi içerisinde N-P-K ve mikro besin elementleri vardır.
2- Fide ile Domates Üretimi

Toprak ve gübreyi 1/3 kum, 1/3 bahçe toprağı, 1/3 ahır gübresi yada (torf, perlit, kum) karışım da olabilir.

Başarılı sebze üretimi için;
  • Tohum kaliteli,
  • Fidenin iyi ve sağlıklı olması gerekir.
  • Tohum çimlenip toprak yüzeyine çıktığında şaşırtırız.
Yastıklarda yada Seralarda sebze fidesi yetiştirmenin amacı
  • Erken hasat,
  • Zamanı değerlendirmek,
  • Yerden tasarruf sağlamak,
  • Enerjiden tasarruf sağlamak,
  • Tohumdan tasarruf sağlamak,
  • Seleksiyon işlemi yaparız,
  • Fidelikte geçen dönemlerde (budama) bazı uygulamalar yapılması gerekir.
  • Kavunlarda budama erken dönemde yapılırsa erkencilik olur.
Fide Yetiştirme Ortamları
  • Toprak,
  • Kum,
  • Turba,
  • Sphagnum Turba Yosunu,
  • Vermikulit,
  • Perlit,
  • Yaprak Kompostu.
Fide Harcının Hazırlanması (İyi bir fide harcı nasıl olmalıdır)?
  • Harç iyi havalanmış ve drenajı iyi olmalıdır.
  • Su ve besin maddesini en iyi şekilde tutabiliyor olmalıdır.
  • (ph) nötr olmalıdır.
  • Kolay bulunabilir ve ucuz olmalıdır.
  • Harçta bulunan maddeler toprak sıcaklığındaki değişikliklere karşı tampon görevi yapmalıdır.
  • Steril olmalıdır.
  • Hastalık, böcek ve yabancı otlardan arınmış (temiz) olmalıdır.
  • Herbisit kalıntısı içermemelidir.
  • Yeterli miktarda fosfor bulunmalıdır.
  • Hem kimyasal hem de fiziksel olarak kullanıma açık olmalıdır.
Vapam: Serpme şeklinde yada özel aletlerle harca enjekte edilir. Uygulamadan sonra su serpilir üzeri örtülür. 2 hafta ekim-dikim yapılabilir. Fide harcının m² sine 5-10 cm dökülür. Toprak mantarlarını öldüren yapıdadır.

Nematod öldürmek için Telenoll kullanılır.

Fide Yetiştiriciliğinde Tohumun Önemi
  • Tohum bayat olmayacak,
  • Kötü depolanmış olmayacak,
  • Çok önceki yıllarda üretilmiş olmayacak.
      • Sıcak yastıklarda yazlık, Soğuk yastıklarda kışlık sebzeler yetiştirilir.
      • Fide yetiştirmenin başarılı olabilmesi için tohumun iyi seçilmesi  ve her bir biyole bir tohum gelecek şekilde ekim yapılması gerekir.
      • Ilık yastıklarda şaşırtma yapılır.
Sıcak yastıkları ısıtmak için;
  • Yanmamış ahır gübresi,
  • Elektrik teller,
  • Kalorifer sistemi kullanılır.
İyi bir fidede aranılan özellikler
  • Pişkin olmalı,
  • Bütün kısımları sağlam ve sağlıklı olmalı,
  • Diri olmalı,
  • Kuru maddece zengin olmalı,
  • Etiyolleşmemiş olmamalı,
  • Kendine özgü renk ve mumsu tabakası belirginleşmiş olmalı,
  • Fazla genç yada yaşlı olmamalı,
  • Bir fidedeki bütün fidelerin boyu aynı olmalı (homojen olmalı),
  • Dikim sonrasındaki yeni koşullara alışana kadar toprağı ve kökü olmalı,
  • Kotilodon yaprakları üzerinde olmalı.
Fide Yetiştirme Harcının Sterilizasyonu
  • Kimyasal yöntemleri tercih ederiz. Kimyasal ilaçlar: Metil Bromid, Vapam, Basamid,(vs) Metil Bromid: m² ye 75 gr. verilir.
  • Ilık yastıklarda şaşırtma yapılır.
  • Fide yetiştirmenin başarılı olabilmesi için tohum iyi olmalı ve her bir biyole 1 tohum gelecek şekilde ekim yapılmalıdır.
Domates Tohumu Ekimi
  • Tohum ekiminde tercihe göre kasa, saksı, tüp yada viyol kullanılabilir.
  • Yastıklara tohum ekilecekse m² (4-5 gr) gelecek şekilde ekim yapılır. Tohumlar sık olursa rekabete girer, seyrek olursa fazla köklü olurlar.
  • Tohum ekildikten sonra üzeri harçla kapatılır ve bastırılır.
  • Tohum ekildikten sonra fıskiye ile sulanır.
  • Tohumun çabuk çimlenmesi için üzeri örtü malzemesi ile kapatılır.
  • Çimlendikten sonra örtü açılır.
  • Tohumlar ekildikten (7-15) gün sonra (tohumun cinsine, sıcaklık durumuna göre) çıkış gösterir.
  • Bakım işleri yapılır. (yabancı ot temizleme, havalandırma)
  • Kotilodon yaprakları tam gelişimini (yere paralel olunca) tamamladığında şaşırtma yapılır.
  • Tohumların çimlenmesi için uygun toprak sıcaklığı 15 °C' dir. Gecelerde 12-15 °C sıcaklık ister. Gece-gündüz fark (6-8) °C'dir.
  • Fidelerde gündüz 15-18 °C sıcaklık, gece ise 12-15 °C sıcaklık ister.
Domatesin Işık İsteği: Domates ışığı sever. Minimum 8-10 saat ışık ihtiyacı vardır. Yüksek sıcaklı ve yüksek ışık çimlenmeyi öne alır.

Domates fide döneminde sürekli olarak (azar azar ve sık sık) sulanmalıdır. Aşırı sulama fideyi kavurur.

Domateste Gübreleme;
  • Tohum ekiminde fosfor,  vejatatif gelişmede azotlu gübre kullanılır.
  • Fazla azot vejatatif gelişmeyi hızlandırır, fide boyu uzar, generatif devreye geçiş güçleşir.
  • Genç dönemde en fazla fosfor ve potasyum verilir.
  • Düşük sıcaklık ve ışık azlığında toprakta fosfor olsa bile bitki alamaz.
  • 10 lt. suya 150 gr. TSP, 10 lt. suya 200 gr. Potasyum Sülfat (bu karışım 10 misli su ile sulandırılır ve fidelere verilir.
Aşı ile Domates Yetiştiriciliği

Özellikle sera yetiştiriciliğinde nematod ve mantari hastalıklara karşı dayanıklı yabani formlar üzerine kültür domateslerinin fideleri aşılanmaktadır. Bu amaçla Lycopersicon glandulosum ve Lycopersion anahu adlı yabani türler anaç olarak kullanılmaktadır. Anaç ve kültür çeşidi fidelere yaklaşık olarak kurşun kalem kalınlığında oldukları zaman dilcikli İngiliz aşısı yapılır. Aşılanmış fideler yerlerine dikildikten (4-11) gün sonra aşının tutup tutmadığı belli olur.

Domates fidelerinin esas yerlerine dikilmesi
  • Domates fideleri yaklaşık olarak 15-20 cm boylandıkları zaman dikime hazır olurlar.
  • Gövdesi ortalama bir kurşun kalem kalınlığındadır.
  • Fazla sayıda kök ve yapraklara sahip olan fidenin yaprak sapları koyu yeşil, gövde mor renkli ve gövdenin alt kısımlarında küçük şişlikler vardır.
  • Zayıf, uzun, bodur ve hastalıklı fideler sökümde veya dikimde atılmalıdır.
  • Dikim zamanı yastıklara tohum ekildikten yaklaşık (5-6) hafta sonradır.
  • Dikim ilkbahar don tehlikesinin tamamen ortadan kalktığı, toprak ve hava sıcaklığının (12-15°C) yi bulduğu zaman yapılır.
  • Domatesin Dikim Zamanları;
    • İç Anadolu Bölgesinde 6 Mayıstan sonra,
    • Sakarya Vadisinde  18 Nisandan sonra
    • Akdeniz Bölgesinde;
      • Antalya da 20 Şubattan sonra,
      • İçelde Mart başında,
    • Ege Bölgesinde 15 Marttan sonra,
    • Marmara Bölgesinde 1 Nisandan sonra,
    • Karadeniz Bölgesinde Nisan ortasından sonra,
    • Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Nisan ortasından sonra fide dikimi yapılmaktadır.
Ülkemizde uygulanan masura sistemi; yetiştirmede çeşidin büyüme kuvveti, değerlendirme şekli ve tarlada işlerin yapılma özelliğine göre,
Sıra aralar: Yer domateslerinde (0,80-1,25 m), Sırık domateslerinde ise (0,75 m) olarak bırakılır.
Sıra üzeri aralıkları; yer domateslerinde (0,30-0,60 m), Sırık domateslerinde ise (0,50 m) 'dir.
Pratikte tek sıralı dikim yapıldığından masuralar (0,60+-0,70 m) genişliğindedir.

Domateslerde Yıllık Bakım İşleri
  1. Çapalama
  2. Sulama
  3. Yatırma
  4. Herek verme
  5. Budama
  6. Hastalık ve zararlılarla mücadeledir.
1. Domatesi Çapalanması

Fideler esas yerlerinde gelişmeye başladıktan yaklaşık iki hafta sonra 1. çapa yapılır. Takip eden 2-3 hafta kadar sonra 2. çapa yapılır.

2. Domatesin Sulanması

Sulama; tohumların çimlenme devresi, gelişme devresi ve ürün devresinde önemli rol oynar.
  • Domates yetiştiriciliğine toprak rutubetinin iyi bir seviyede tutulması istenir. Rutubetin yetersizliği verimin azalmasına neden olur.
  • Aynı şekilde azotlu gübre ve fazla sulama da verimin azalmasına ve hasat zamanını gecikmesine neden olur.
  • İki sulama arasındaki zaman toprağın özelliğine, hava koşullarına, yetiştirme ve çeşit gibi koşullara bağlı olarak değişir.
  • Domateste ilk meyveler görülünceye kadar sulamadan kaçınılmalıdır.
  • Aşırı sulama toprak sıcaklığına düşürür ve büyümeyi yavaşlatır.
  • Meyve bağladıktan sonra sulama sayısı yavaş yavaş artırılmalıdır. Çünkü bu dönemde su ihtiyacı en yüksek düzeydedir.
  • Sıcak havalarda kumlu topraklar 2-3 günde bir, ağır topraklarda ise 3-7 günde bir sulama yapılır.
  • Yer domatesleri 5-10 günde bir sulanır.
  • Toprağın tamamen kurumasına ve ardından hemen bol su ile sulanmasına izin verilmemelidir.
  • Domatesler genellikle; Domatesin Sulama Zamanları:
    • Mayısta 1-2,
    • Haziranda 2-3,
    • Temmuzda 3-4,
    • Ağustosta 3-4,
    • Eylülde ya hiç ya da 1 kez sulanır.
3. Yatırma (Domates Boğaz Doldurma)

Yer domatesi yetiştiriciliğinde masuraların boyun noktalarına dikilen fideler gelişip toprak yüzeyine yayılmaya başladıkları zaman kendi haline bırakılırsa bazı dallar su yollarına kayar ve buralarda gelişirler. Dalları karıklar üzerine çekerek boğaz doldurma işlemine yatırma da denir.

4. Domatese Herek Verme

Sırık domates yetiştiriciliğinde üstün kaliteli meyve elde etmek için uygulanan bir sistemdir. 3 şekilde yapılır.
  • Bitkileri hereklere bağlama,
  • Bitkileri çift sıralı tellere alma,
  • Bitkileri bağlama telleri ile tellere bağlamadır.
5- Domates Budama
  • Koltuk alma,
  • Uç alma,
  • Yaşlı yaprakların alınmasıdır.
Koltuk Alma: Domateste bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerde koltuk denilen kısımlarda meydana gelen sürgünlerin alınmasına denir.

Domateste Koltuk almanın yararları:
  • Olgunlaşma daha erken başlar,
  • Az sayıda fakat daha iri, gösterişli ve daha düzgün verimli meyveler olur,
  • Bakım ve mücadele ile hasat işleri kolaylıkla ve hızlı yapılır.
  • Hastalık ve zararlıların kontrolü kolay olduğundan zamanında önlem alınarak zarar vermesi engellenir.
  • Meyve ağırlığı fazladır.
Domateste Koltuk almanın zararları:
  • Meyvelerde yer yer güneş yanıklığı meydana gelir,
  • Çiçek ucu yanıklığı fazla olmaktadır,
  • Emek ve masraf fazlalaşmaktadır,
  • Meyvelerde çatlama daha fazla görülür,
  • Topraktaki rutubetin daha fazla kaçmasına neden olur,
  • Budanan bitkilerde transpirasyon oranı fazladır.
  • Kök sistemi budanmayanlara göre daha küçük kalır.
Domateste Uç Alma

Bırakılması istenen son salkımın 2 yaprak üzerinden bitkinin tepe sürgününün koparılmasına denir. Temmuz ortasından Ağustos sonuna kadar yapılır.

6. Domates Bitkisinde Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Domates Zararlıları:

Domates Toprak Altı Zararlıları:
  • Bozkurt
  • Tel Kurt
  • Nematod
DomatesToprak Üstü Zararlıları:
  • Yaprak Bitleri
  • Yeşil Kurt
  • Kırmızı Örümcek
Domates Hastalıkları:

1. Mantari Hastalıklar
  • Kök Çürüklüğü (Çökerten)
  • Erken Yaprak Yanıklığı
  • Septoria Yaprak Leke Hastalığı
  • Mildiyö
  • Yaprak Küfü
  • Fusarium
  • Verticillium
  • Külleme
2. Bakteri Hastalıkları
  • Bakteri Kanseri
  • Bakteri Leke
  • Bakteri Benek
3. Virüs Hastalıkları
  • Mozaik Virüsü
  • Çift Çizgi Virüsü
  • Aspermi
  • Patates Mozaiak Virüsü
  • Hıyar Mozaik Virüsü
  • Cüceleşme Virüsü
  • Bodurlanma Virüsü
  • İplik Yapraklılık Virüsü
  • Bronz Leke Virüsü
  • Stolbur Hastalığı
4. Fizyolojik Hastalıklar
  • Çiçek Burnu Çürüklüğü
  • Güneş Yanıklığı
  • Meyve Çatlaklığı
Püf Noktalar
  • Domates kalitesinde birincisi renk, ikincisi sertliktir.
  • Domatesi kızartmak için etilen gazı verilir.
  • Etilen bitkinin yaşlanmasını çabuklaştırır. (Etilen= yaşlılıktır.)
  • Domatesler etilen gazı içermeyen depolarda saklanır.
  • 12-18°C etilen gazının olgunlaşma süreci yarıya iner.