Bitki Korumanın Amacı : Bitkileri hastalıklardan korumak, onların hastalanmalarına engel olmak ve hastalıklardan sonra da onları tedavi etmektir.
Hijyen : Hastalıkların çıkışını önleyen tedbirlere hijyen denir.
Terapi : Hastalanmış bitkileri tedavi etmeye terapi denir.
Bitki Hastalıkları ile Mücadele Yöntemleri:
- Yasal Yöntemler (Yasal Savaş) :
- Karantina: Belli bazı hastalık, zararlı ve yabancı otların bulaşık yerlerden temiz yerlere girmesini önlemek amacıyla alınan yasal teknik önlemlere karantina denir.
- Yasal Önlemler : Tarımsal bir bütün olarak ele alınan tarımsal savaşım işlemlerinin başarılı bir şekilde yürütülmesinde yardımcı olacak devlet yaptırımlarının tümüne birden yasal önlemler denir. Tarımsal yasal önlemler;
- Dış Karantina : Dış karantina yurt dışından bitki ve bitki kısımları ile girmesi muhtemel hastalık ve zararlıları önlemek amacına yöneliktir. Bu amaçla yasak ve şartlar belirlenir. Bunlar çeşitli dillerde yayınlanır. Gereksiz alınan bir yasaklama kararı ekonomik sakıncalar çıkarabildiği gibi tehlikeli bir hastalık için verilecek giriş kolaylığı da büyük ürün kayıplarına neden olmaktadır. Bu nedenle yasakların tespit edilmesi titizlik gerektirmektedir. Dış karantina önlemleri iki yönlüdür.
- Yasaklar : Bir ülkeden diğerine her türlü şartlar altında ve kesin olarak bitki parçalarının girmesinin yasaklanmasıdır.
- Şartlı Karantina :Belirli hastalık ve zararlıların yurda girmemesi için uyulması zorunlu şartları kapsar. Bu şartların belli başlıkları şunlardır;
- Bitkinin veya ürünün önceden fumigasyona tabi tutulmuş olması,
- Kabul edilebilir bir müesseseden sağlık sertifikası alınması,
- Giriş kapılarında uzmanlar tarafından muayene (inspeksiyon) yapılmış olması,
- Bitkilerin veya bitki parçalarının karantina istasyonlarında yetiştirilmesi, böylece aranan hastalık ve zararlının bulunup bulunmadığının tespiti. Bu şartların bazen biri örneğin yalnız inspeksiyon yeterli görülebilir. Bazen de bir kaçı aranır.
- İç Karantina : İç karantina ülke genelinde belli bir bölgeden diğerini hastalık ve zararlıların girmemesini amaçlar. Kontrolü oldukça güçtür.
- Kültürel Yöntemler : Bitkileri hastalık etmenleri için uygun olmayan şartlarda yetiştirme ve bu şartları hazırlamak amacıyla alanına önlemlere kültürel yöntemler denir. Amacı; hastalığın ortaya çıkmasını engellemek ve koruyucu tedbirler almaktır. En önemlileri;
- Bitkiyi sağlıklı yetiştirmek : Bitkiyi sağlıklı yetiştirmek için kaliteli tohum kullanmak, uygun gübre seçmek, tarla ve bahçenin drenajı ve sulama şekli, toprak işleme, yetiştirme süresince bitkilerin konumu ve yabancı ot kontrolü gibi önlemler almak gerekir.
- Sulama : Toprağın ve bitkinin özelliğine göre sulama yapılmalıdır. Suyun azlığı kadar fazla olması da zararlıdır. Fazla suyun drenaj edilmesi gerekir. Gereksimi olan suyu zamanında ve yeterli olarak toprakta bulunabilen bitkiler sağlıklı olur.
- Gübreleme : Mikro ve makro elementlerin toprakta yetersiz oluşu bitkilerde bir çok hastalığa yol açar. Dengeli bir gübreleme toprağı verimli hale getirir. Çiftlik gübresi ve yeşil gübre toprağı fiziksel ve kimyasal yönden takviye eder.
- Toprak İşleme : Toprakta su ve besin maddesi birikimine yardımcı olmaktadır. Özellikle kuru ziraat yapılan alanlarda bu işlem çok önem taşımaktadır. Toprağın fiziksel yapısını düzeltmek, iyi bir tohum yatağı hazırlamak ve yabancı otları yok etmek için de toprak işlemek gerekir.
- Uygun Yetiştirme Ortamının Seçilmesi : Kültür bitkilerinin en iyi yetiştirildiği şartlar onun anavatanıdır. Kültür bitkileri optimum şartlardan ne kadar uzaklaşırsa hastalıklara o derece hassas hale gelir. Fazla sık ekilen bitkiler zayıf yapılı olurlar. Aşılamalarında mevcut şartlara uygun şekilde yapılması gerekir.
- Meristem Kültürü ile Temiz Bitki Elde Etme :
- Doku Kültürü : Bitkinin her hangi bir kısmından bir dokusunun alınarak yapılması yani bitki elde etmek için bitkinin bütün kısımları kullanılır.
- Meristem Kültürü : Bitkinin en uç kısmından dokunun alınması ile bitki elde edilir. (Karanfilden virüssüz bitki elde etmek için kullanılır.)
- Hastalık etmenleri için uygun olan koşulları ortadan kaldırmak :
- Bitkinin Vejetasyon Devresinin Ayarlanması : Bitki gelişimi ile patojenin gelişimi aynı sürede paralel olarak devam eder. Ekimin erken veya geç yapılması bitkilerin hassas olduğu dönemi hastalık etmeninin zararlı olduğu dönemin dışına çıkarabilir.
- Ekim Nöbeti (Münavebe) : Aynı yerde üst üste ekilen aynı cins veya türden kültür bitkisinin kendilerine has bazı hastalıkları gittikçe o bölgede yoğunlaşabilir. Belirli kültür bitkilerine adapte olmuş patojenlerden bitkileri korumak amacıyla münavebe yapılması yararlıdır. Bunun yanında aynı kültür bitkisinin toprağı tek taraflı olarak sömürmesi sonucu toprakta besin maddesi yönünden yorgunluk baş gösterir.
- Bitki Tarımından Vazgeçmek : Hastalıkla hiç bir ekonomik mücadele olanağı kalmadığı zamanlarda belirli bir süre veya devamlı olarak, o bitkinin tarımından vazgeçmek gerekir.
- Hastalık etmenlerinin yayılmasına engel olmak : Bu amaçla sanidikasyon ve eradikasyona başvurulur.
- Sanidikasyon : Hastalığın ortamda üremesini sağlayan faktörleri yok etmek. Mesela; yere dökülen hastalıklı yaprak, dal, meyve vs. toplanarak yok etmek.
- Eradikasyon : Toprakta yaşayan yabancı otların büyümeden yok edilmesi. (Kültür bitkilerine zarar veren etmenlere yataklık eden yabancı otlar)
- Dayanıklı Çeşitlerin Yetiştirilmesi: Dayanıklı Çeşitler elde etmede ıslah metotları;
- Seleksiyon : Özellikle yabancı döllenen türlerde dayanıklı bireylerin seçilmesidir.
- Melezleme : Bezelye ve fasulye gibi kendine döllek bitkilerde karakterler oldukça sabittir. Dayanıklı hatlar bulununca bu dayanıklılığı geliştirmek için geriye melezleme veya daha sonraki jenerasyonlarda seleksiyon yapılır.
- Mutasyon : Bir veya birden fazla hastalığı karşı dayanıklılık sağlanması.
- Bağışıklık Kazandırma ve Karşı Koyma : Bir bitkinin az virülent ırkı olan bir patojenle inoküle edilerek aynı patojenin virülen ırklarına karşı korunmasına bağışıklık kazandırma denir. Örnek; Fusarium-Oxsporum (Fusarium Solgunluğu)
- Biyolojik Yöntemler (Biyolojik Savaş) : Parazit olan canlıların aşırı şekilde çoğalmalarını önlemek veya popülasyonlarını zararlı olma seviyesinin altına düşürmek amacı ile diğer canlıların kullanılmasına biyolojik savaş denir. Biyolojik savaşta kullanılan canlılar:
- Böcekler
- Kuşlar, balıklar ve memeliler
- Virüs, bakteri ve funguslar
- Protozoa ve nematodlardır.
- Fiziksel Yöntemler : Bitki hastalıklarının kontrolünde en fazla kullanılan fiziksel yöntemler yüksek ve düşük sıcaklık ile değişik tiplerde radyasyonlardır.
- Sıcaklık Uygulaması : Sıcaklığın canlılar üzerinde öldürücü etkisine dayanarak bitki hastalık etmenlerinin öldürülmesinde değişik derecede sıcaklık uygulanmaktadır.
- Sıcaklıkla Toprak Sterilizasyonu : Toprak patojenlerinin öldürülmesinde sıcak buhar veya kuru sıcaklık uygulanır.
- Çoğaltma organlarının sıcak suyla muamelesi : Tohum, yumru, soğan gibi çoğaltma organlarındaki hastalık etmenleri sıcak su içerisinde belli bir süre tutularak hastalık etkeni öldürülür.
- Çoğaltma Organlarının Sıcak Hava İle muamelesi : Özellikle tohum hastalık etkeninin inaktive edilmesinde kullanılır. Bu amaçla tohumlar 70oC de 2-3 gün sıcak havada tutulmalıdır.
- Kimyasal Yöntemler (Kimyasal Savaşım) : Bazı kimyasal maddeleri kullanarak bitki hastalıklarının önlenmesine kimyasal savaş, bu maddelere de genel olarak ilaç denir. Bitki hastalıklarına karşı kullanılan ilaçlar etkili oldukları organizmaya göre isim alırlar. Bunlar;
- Fungusit (Funguslara)
- Bakterisit (Bakterilere)
- Virüsit (Virüslere (Virüsler antibiyotiklere karşı duyarsazdır))
- Herbisit (Yabancı otlara karşı etkilidir.
Hiperparazit : Bazı bitki patojenlerinin yapılarını parçalayarak bozan yani patojenleri parazitleyen etmenlere hiperparazit denir.
Antogonist : Çıkardıkları salgılarla diğer patojenlerin gelişmesini engelleyen etmenlere antogonist denir.