Sera Nedir?
Kültür bitkilerinin mevsimleri dışında yetiştirilmelerine olanak sağlayan yapay yetiştirme ortamlarıdır. Seralar bitkilerin çevre koşullarını kontrol altında tutabilmek için kurulurlar.
Seracılık Nedir?
Seralarda yapılan bitkisel üretime seracılık denir. Her ne kadar kışlık sebzelerin yazın, yazlık sebzelerin de kışın serada yetiştirilebileceği anlamını taşısa da genelde sebze seracılığı yazlık sebzelerin kışın yetiştirilmesi şeklide gelişme göstermiştir. Bunun üç nedeni vardır.
- Seraları soğutmanın ısıtmadan daha masraflı olması,
- Kışlık sebzelerin alıcısının hiç bir zaman yazlık sebzelerinki kadar bol olmaması,
- Sera sebzesi olarak ilk iki sırada yer alan domates ve hıyarın çiğ olarak ta tüketilebilmeleri nedeniyle az miktarda az miktarda alınabilmeleridir.
Turfandacılık zamanından önce yetiştirme (erkencilik)'tir. Yani; açıkta ürün yokken ürün elde etmektir. Turfandacılık ta fazla yatırım istenmeyen ve sadece bitkileri ilkbahar ve sonbahar donlarından korumayı amaçla alçak ve yüksek plastik tüneller, çeşitli yastıklar, balçova kasaları hatta şapkalar yeterlidir.
Seracı bir üretim programı hazırlayıp uygulayabilme şansına sahiptir. Örneğin böyle bir seracının yılbaşında domates pazarlama isteğini gerçekleştirebilmesi için yıl başından (4-4,5) ay geriye giderek tohum ekini yapması yeterlidir. Oysa turfandacılıkta doğaya bağımlılık tümüyle ortadan kaldırılamaz.
Türkiye de Seracılık
Türkiye de seracılık 1940 yılında Antalya da başlamıştır. En çok seracılık kıyı şeritlerinde yapılmaktadır. 1960 yılından itibaren hızla gelişmeye başlamış, 10 dekardan 1987 yılına kadar 120.000 dekara ulaşmıştır.
Kıyı şeritlerinde İstanbul, Yalova'dan başlayıp Ege, Marmara ve Akdeniz şeritlerine kadar ulaşmıştır. Ege bölgesi searacılık için geçiş oluşturur. Ege de hem meyve, hem sebze hem de çiçekçilik vardır.
Son 10 yıldır karadeniz bölgesinde seracılık artış göstermiştir. (2005 yılı verisi) Bu artışın nedenleri ise :
- Karadeniz bölgesinin dağlık oluşundan dolayı taşımacılığın masraflı olmasına bağlı olarak diğer bölgelerden getirilen sebzelerin çok pahalı olması,
- İlkbahar ve son bahar sebze üretiminin fazla yağıştan zarar görmesi,
- İlkbahar da ekim dikim işlemleri için bahçeye yağmurdan girememek, sonbahar da yine aynı nedenden dolayı hasadı zamanında yapamamak örtü altı sebzeciliğini zorunlu hale getirmiştir.
Türkiye de plastik sera alanlarımız cam sera alanlarımızdan çok daha fazladır. 1985' te seralarımızın %88' i plastik, %12' si cam seralardır. Daha önce plastik seralarda ahşap ya da demir malzeme kullanılırdı. Şimdi ise bunların yerini cıvata montajlı galvanizli malzemeler almaya başlamıştır. Cam seralarda ise çelik veya demir kullanılır. Seralarımızın en büyük sorunu ise klima düzenlemesine gereken önem verilmemesidir.
Son yıllarda sera ile ilgili çalışmalar içinde en çok dikkati çeken bir gelişme de havalandırma, ısıtma, sulama, hava nemi ve karbondioksit oranının bilgisayarlarla otomatize edilebildiği düzenlerin ülkemizde de üretilebiliyor olmasıdır.
Ayrıca seralarda ısıtma amacıyla sıcak hava vericileri ve doğal kaynaklardan (jeotermal enerji) yararlanılmaya başlanılmıştır. Örneği; Denizli, Afyon, İzmir, Aydın, Ankara, Kütahya gibi illerde jeotermal enerjiden faydalanılır.
Dünya da Seracılık
Dünya da seracılık Türkiye'nin tersine oldukça eskidir. Eski Yunan eserlerinden M.Ö. 5. YY. da seracılığa benzer bir yetiştiricilik yapıldığı anlaşılmaktadır. İlk Romalılar seralarda yetiştiricilik yapmıştır. Kuzey Avrupa ülkelerinde seracılığı ilk başlatan İngiltere'dir. En güzel ve ileri seracılık ise bir akdeniz ülkesi olan İspanya'da yapılmaktadır. Hollanda ve Japonya'da da seracılık iyidir. Dünyanın ilk modern serası Amerika'da yapılmıştır. Dünyada 30-40° enlem kuşağı ülkeleri seracılıkta şanslı durumdadır. Dünya seracı ülkeleri ikiye ayrılır.
- Serin-soğuk iklim kuşağındakiler
- Ilıman-sıcak iklim kuşağındakiler
Seraların Sınıflandırılması:
Seralar; büyüklüklerine, kuruluş özelliklerine, yararlanılma durumlarına, hareketlilik durumlarına, örtülerine, iskeletlerine, ve çatı şekillerine göre 7 grupta sınıflandırılır.
- Büyüklüklerine göre Seraların Sınıflandırılması : Seralar büyüklüklerine göre 3'e ayrılır.
- Büyük Seralar : Genişlik 10-16 m, uzunluk 50-100 m, taban alanı 1000 m² üstünde,
- Orta Seralar : Genişlik 4-20 m, uzunluk 20-50 m, taban alanı 100-1000 m² dir.
- Küçük Seralar : Genişlik 1-6 m, uzunluk 2-20 m, taban alanı 100 m² nin altındadır.
- Kuruluş Özelliklerine Göre Seraların Sınıflandırılması : Seralar kululuş özelliklerine göre 4' e ayrılır.
- Tek Seralar : Hiç bir yere (duvar vb.) bağlantılı olarak kurulmayan seralardır. Tek seralardaki çatı sayısın (M) çatı şeklinde artırarak kurmak tercih edilir.
- Bitişik Seralar : Her hangi bir yere (duvar, ev, sera vb.) bağlantılı bitişik olarak kurulan seralardır. Genelde güneye eğimli basit çatılara sahiptirler. Güneş seraları bitişik seralara örnektir.
- Blok Seralar : Birden fazla seranın yan yana kurulmasıdır. Blok seralarda bölmeli blok seralar ve bölmesiz blok seralar olarak ikiye ayrılır.
- Bölmeli Blok Seralar : Serada ortak olarak bulunan yan yüzeylerin, kaldırılmaması bırakılması halinde bölmeli blok seradır.
- Bölmesiz Blok Seralar : Seralarda ortak olarak bulunan yan yüzeylerin kaldırılması halinde bölmesiz blok seradır. Blok seralar arasında venlo tipi seralardan bahsedilir. Bu sera tipinde dikmeler hafif ve iskelet galvanize çeliktir. Genişliği 3,20 m, yan yükseklikleri 2,20 m, çatı yüksekliği 3,320 m, çatı eğim açıları 25-27 derecedir.
- Kule Seralar : Kule seralar küçük üretim alanlarından büyük üretim alanları oluşturmak için kurulurlar. Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde bu sera örneğine rastlanır. Kule seralarda bir dişli düzene bağlı raf sistemi ile üretim alanı genişletilebilir. Bu raflara saksılar yerleştirilebileceği gibi bitki yetiştirme tekneleri de yerleştirilebilir.
- Yararlanılma Durumlarına Göre Seralar : Yararlanılma durumlarına göre seralar 4'e ayrılırlar.
- Yetiştirme Seraları : Üretime dönük hıyar, domates vb. sebzelerin yetiştirildiği seralardır.
- Üretme Seraları : Sebzecilikte fide üretimine ve özellikle hibrit tohum üretimine yönelik olarak kullanılan seralardır.
- Araştırma Seraları : Her türlü yapısal ve üretime dönük çalışmaların yapıldığı genelde klima kontrollü seralardır.
- Sergileme Seraları : Daha çok süs bitkilerinin ya halka ya da özel zevklere için sergilendiği seralardır.
- Hareketlilik Durumlarına Göre Seraların Sınıflandırılması : Seralar hareketlilik durumlarına göre ikiye ayrılır.
- Hareketsiz Seralar : Yaygın bir şekilde çevremizde görülen temeller üzerine oluşturulmuş seralardır.
- Hareketli Seralar : Raylar üzerinde kurulmuş ve hareket ettirilebilen seralardır. İlk kez İngiltere de kullanılmıştır. Bu seraların dezavantajı kuruluş harcamaları ve ısı kaybı yüksek olur. Avantajı ise seranın hareket ettirilebilmesi nedeniyle her yıl değişik toprak kullanma olanağı vardır. Ayrıca bu tip seralar yıl içinde birden fazla türün aynı çatıdan yararlanılarak yetiştirilebilmesi şansını getirir. Hollanda, Almanya ve İngiltere de az da olsa örnekleri vardır. Genelde büyüklükleri 600-500 m² arasındadır. Genişlikleri 12-15 m, yan yüksekliği 2-2,20 m, çatı yükseklikleri 5,60-6,50 m. arasındadır. Çatı eğim açıları 27 derecedir.
- Örtü Materyallerine Göre Seraların Sınıflandırılması : Seralar örtü materyallerine göre ikiye ayrılırlar.
- Cam Seralar : Cam seralarda genellikle iki farklı cam kullanılır. Bunlar normal pencere ve sera camı da denilen mat, emprime camlardır.
- Yumuşak Plastik Örtü Seraları : Sera örtüsü olarak kullanılan plastikler Polyethylene (PE, Polyvinylechicrid) (PVC) gibi yumuşak plastiklerle Polymemethylmetacrylate (PMMA) ve Polyvinylfluorid (tedlar) gibi sert plastiklerdir.
- İskeletlerine Göre Seraların Sınıflandırılması : Seralar iskeletlerine göre ikiye ayrılırlar.
- İskeletsiz Seralar : Şişirme seralar olarak bilinirler. Şişirme seralarda kullanılacak örtüde istenilen özellikler;
- Gerilim kuvvetine karşı koyabilmesi,
- Yırtılmaması ve esnek olması,
- Nem, rüzgar, ultra viyola ışınları gibi ekolojik koşullara dayanıklı olması,
- Zamanla fiziksel özelliğini yitirmesi,
- Yanmaması,
- Kimyasal dayanıklılığının olmasıdır. Şişirme seralarda havalandırma otomatik düzenle sağlanır.
- Şişirme seraların üstünlükleri ise;
- Kuruluşları kolay ve ucuzdur.
- Makinalı tarıma uygundur.
- Işıklanma %15-20 oranında daha fazladır. Çünkü seraya gelen güneş ışığının bir kısmı absorbe edecek iskelet yoktur.
- İçinde dikme yoktur.
- Hava sızmaları en aza indirgenmiş durumdadır. (Plastik örtü etekleri toprağa gömüldüğü için) Bu nedenle karbondioksit gübrelemesinden daha iyi sonuç alınır.
- Seralar katlanıp kaldırılarak bitkilerin dış koşullara bırakılması söz konusu olabilir.
- Sera içindeki nem oranı yüksek olduğundan bitkilerin su gereksinmeleri %10 daha azdır.
- Şişirme seraların sakıncaları ise : Bu seralar kar yükünü taşıyamayacağı için kar olan bölgelerde ve rüzgara açık (rüzgara karşı koyamayacakları için) kurulamazlar. Sera içi havasının oransal nemi yüksek olduğu için özellikle mantarı hastalıklar konusunda daha dikkatli olmayı gerektirir.
- İskeletli Seralar : En çok iskelet malzemesi olarak ahşap, çelik ve metal profil kullanılır. Galvanize demir ve galvanize sac da kullanılır. Ağaç malzemeyi çürüme ve böcek zararlılarından korunmak için boyamamız ve ilaçlamamız gerekir. Demir iskelete de arada bir boyama yapılmalıdır.
- Çatı Şekillerine Göre Seraların Sınıflandırılması :Seralar çatı şekillerine göre beşe ayrılırlar.
- Yay Çatılı Seralar : Genelde yüksek tünel olarak nitelendirilen seralara yay çatılı seralar denir.
- Basit Çatılı Seralar : Daha çok bitişik seralarda görülür.
- Beşik Çatılı Seralar : Tek seralarda çatılar genellikle beşik çatılıdır.
- M Çatılı Seralar : Bunlar blok seralardır.
- Mansart Çatılı Seralardır.