Çökelten Hastalığı

(Kök ve Kök Boğazı Çürüklüğü)

Çökerten Hastalığı Hakkında Genel Bilgi : Çökelten genel olarak bir fidelik hastalığıdır. Fidelerin dikildiği yastıklara gübre fermantasyonu sırasında çok ısı yaydığı için daha çok at gübresi kullanılır. Bu da sıcaklık ve nemi arttırdığından yastıkla fide üretiminde bu hastalık daha çok görülür.

Çökerten Hastalığının Konukçuları : Domates, biber, patlıcan başta olmak üzere bütün sebze fidelerinde görülür.

Çökerten Hastalığının Belirtileri : Çökelten iki şekilde görülür.

1. Çıkış öncesi çökelten (Pre-Emergence)
2. Çıkış sonrası çökelten (Post-Emergence)

Pre-Emergence (Çıkış öncesi çökelten) : Tohum çimlenmeden çürür yada çimlenme başlar ama toprağa çıkış olmadan çimle birlikte tohum ölür. Tohumu çıkardığımızda tohum hafif sulu ve sarıysa Pre-Emergence'dir.
Post-Emergence (Çıkış sonrası çökelten) : Fide haline gelmiş bitkilerde sararmalar ortaya çıkar, yapraklar sarkar, kök kısmında kahverengileşme ve incelme  (daralma) görülür. Genellikle fide kök boğazından bükülerek devrilir. Devrilmeler bazen kitleler halinde olur ve devrilen fideler toprak yüzeyinde kuruyup çürürler. Fideliklerde yer yer boşluklar olur.

Çökeltenin Etmenleri Nelerdir?

• Rhizoctonia Solani (Çıkış öncesi daha sık görülür)
• Fusarium Solani (Kök çürümesi (Pre-Emergence) ne neden olur
• Botrytis Spp (Daha çok kök ve kök boğazi incelmesi (Post-Emergence) neden olur.
• Pythium Spp
• Alternaria Solani
• Phytophtora Spp  (Kök çürümesi (Pre-Emergence) ne neden olur
• Sciprotina Spp

Bu mantarlar ya tek başlarına ya da bir kaçı bir arada hastalığın şiddetini arttırırlar. Bu etmenler sadece çökelten hastalığına neden olmazlar. Başka hastalıklara da neden olurlar. Çökelten bitkinin kökünü tahrip ederek bitkiyi öldürebilir. Bir serada bitkilerin sadece üç tanesi devrilmişse çökelten olma riski çok düşüktür. Fakat sıradaki bitkilerin neredeyse yarısı devrilmişse çökelten olma riski çok yüksektir. Bu mantarların çoğu yüksek nemli ortamlarda tohumlara hücum ederler. Çimlenmeden önce tohumların tahrip olmasına neden olurlar.

İlk Bulaşma Yolu:

Fungusların tümü (I.Yol) toprak mikroorganizmi olduklarından her zaman toprakta bulunabildiği gibi bazıları da (II.Yol) tohum ile taşınırlar. Dolayısıyla ilk bulaşmaya bulaşık tohum ekildiğinde, tohum çimlenirken, tohumda bulunan fungusun gelişmeye başlamasıyla olur yada toprağa temiz tohum ekildiğinde tohum çimlenirken veya çimlenip fideye dönüştüğünde toprakta bulunan bu funguslar tohum ve fideye arız olurlar. (III.Yol) Çevre bu funguslar genel olarak toprak altında yayılır ve sulama suyu ile yada kendi miselial uzantıları ile ve yahutta fidelik toprağında bulunan böcek ve nematodlarla yayılır ve ikincil enfeksiyonları yaparlar. Kısaca çökeltene neden olan etmenlerin bulaştığı yer sırasıyla;

1. Toprak :Toprak veya fide kökünde hastalık etmeni olabilir. Bu nedenle fide kökünü  Kaptan, Manep gibi bir ilaçlı suya batırırız ya da fideyi diktikten sonra fide köküne değdirmeden diplerini ıslatacak kadar ilaçlı su veririz. Toprak veya fide harcı sterilize edilmelidir.
2. Tohum : Fungus tohum kabuğunu delip embriyoya yerleşerek yada tohum kabuğuna yapışarak yayılır. Bu nedenle güvenilir yerlerden kaliteli ve paketli tohumlar alınmalıdır. Penetre yeteneği olmayan etmenlerin tohuma girme şansı yoktur.
3. Çevre : Su, rüzgar, toprak işlemede kullanılan materyaller ve viyoller dezenfekte edilmelidir. Gübre ve toprak temizleme aletleri hastalığı neden olabilir.

En çok görüldüğü yerler : Organik maddece zengin, azot seviyesi yüksek topraklarda, nemli ve uygun sıcaklıklarda daha fazla görülür. En başta Phytium Spp ve Rihizoctania Spp en çok domateste çökeltene neden olan mantarlardır.

Örnek :

Hastalıklı Bitki	xx		xx	Hastalıklı Bitki
	xx		xx
			xx	Hastalıklı Bitki
			xx

Bu tabloya göre Çökelten hastalığının nedeni nedir?
Cevap: Toprak diyemeyiz. Çünkü toprak olsaydı tüm bitkiler hastalanırdı.
Çevre diyemeyiz. Çünkü bitkilerin hepsi aynı çevre koşullarında olduğu için hepsi hastalanırdı.
Nedeni tohumdur. (Pre-Emergence) Çıkış öncesinde %60 tohum, (Post-Emergence)'de %40 toprak ve çevre neden olmuştur.

Hastalık Etmeninin Gelişmesi

Bitkiyi hastalandırma şekillerine göre hastalık etmeni ikiye ayrılır.

1. Doğrudan penetrasyonla bitkiye girenler (Rhizoctonia)
2. Doğal açıklardan ve yaralardan girenler (Fusarium)

Tohumda bulaşıklık  daha çok miselyum formunda olmaktadır ve tohum çimlenirken miselyumda aktif duruma geçerek tohumun çimlenmesinden oluşan körpe dokuları hızla sarar ve çimle birlikte tohumu öldürüp çürütür. Fide döneminde Fungus bitkiyi yakaladığında daha çok kök boğazı bölgesinde lezyonlar oluşturması nedeniyle fide bayılıp devrilir. O bölgede özellikle Rihizoçtonia ve Pythium enfeksiyonlarında fide incelir ve üst kısmı taşıyamaz.
Fusarium Solani, Thielavicpsis ve Alternaria gibi etmenlerde ise köklerde genel bir nekroz görülebilir. Fungusların aktivitesi için etkin faktör sıcaklıktır.
Hastalığın ortaya çıkma dönemlerini de ikiye ayırırız.

1. Fidelik mevsimi başında (nispeten düşük sıcaklıklarda daha aktif ve fazladır) (Pythium türleri yol açar)
2. Sıcaklığın yükseldiği mevsimlerde (Rihizoctonia, Fusarium ve Alternaria) enfeksiyonları artar.

Diğer hastalık etmenleri ise fide yetiştirilen her ortamda sıcaklık hiç fark etmez. çıkma riski bulunan etmenlerdir.
Hastalık etmenleri bitkideki semptomlarına göre de farklılık gösterir.
Fusarium daha çok doğal açıklık ve yaraların olduğu bitkilerde görülür. Seralarda bahar döneminde en çok dikkat etmemiz gereken hastalık etmeni Pythium'dur. Çünkü tohum ekimi şubatta (düşük sıcaklık) yapılır.

Çökelten Hastalığına Neden Olan Etmenlerin Kışlaması:

Bu durum fungus türüne göre değişir. Pythium türleri cospor formunda kışlar. Rhizoctonia türleri kışı misel veya seklerot (yumaksı yapı) formunda geçirirler. Fusarium Spp ise miselyum  veya klamidospor halinde kışlarlar. Bitki kalıntıları veya doğrudan doğruya toprak zerrecikleri arasında barınabilirler.

Çökelten Hastalığının Mücadele Yöntemleri Nelerdir?

1. Kültürel Önlemler
1. Tohum ekiminde sterilize edilmiş harç kullanılmalıdır.
2. Tohumlar fazla sık ekilmemelidir.
3. Fideleri fazla sulamadan kaçınılmalıdır. (Çökeltenin en önemli sebebi aşırı sulamadır)
4. Hastalık görüldüğünde bulaşık fideler sökülüp atılmalıdır.
5. Gereksiz ve aşırı azotlu gübre verilmemelidir.
6. Erken ekimden kaçınılmalıdır. (Nem fazla, sıcaklık düşük, ışıklanma az olduğunda)
7. Fidelikler bol güneş alan soğuk olmayan yerlere kurulmalıdır.
8. Özellikle zarar görülen fideliklerin toprağı veya yeri değiştirilmelidir.
9. Fidelikten fidelerin taşınmasından sonra, fidelik iyice temizlenmeli ve bolca güneşlen dirilmelidir.
2. Kimyasal Önlemler (Ekimden önce uygulanır)
1. Toprak İlaçlaması : En basit toprak dezenfeksiyon yöntemi solarizasyon (güneş enerjisi)' dur. Sıcaklığın 20°C ' nin altında olmadığı (en ideali 15 Haziran-25 Temmuz) dönemlerde toprak sulanır, üzerine polietilen örtü iyice örtülür ve güneş enerjisinin etkisiyle buharlaşan su topraktaki hastalık etmenlerinin yok olmasını sağlar. Fidelik toprağı ve kullanılan malzeme ekimden 15-20 gün önce 100 lt. suya 4 lt. formaldehit karıştırılarak metrekareye 10 lt. verilerek ilaçlanır, fidelik 2-3 gün kapalı tutulur. Daha sonra açılıp havalandırılır ve iki hafta sonra tohum ekimi yapılır. Fidelik toprağının 1 metrekaresi için 35-50 ml. metil bromit fumigasyonu yapılabilir. Bu uygulamada da toprak sıcaklığı 15°C'nin altında olmalı ve toprak tavında olmalıdır. Fidelik 2-3 gün kapalı tutulduktan sonra 48 saat havalandırılır ve ekim yapılır. Ayrıca Vapam, Quintozone, Captan' la dezenfe edilir.
2. Tohum İlaçlaması : 1 kg. tohum için 2 cc/gr. macazeb, thiramlı ilaçlardan biri kullanılarak koruyucu olarak tohum ilaçlaması yapılır. Bir kaseye tohumu koyup hafif nemlendirilerek yada nemlendirmeden toz ilacı içine katıp ilacın tohuma yapışmasını sağlarız. Daha etkili olduğundan en çok thiram kullanılır. Her türlü bitki tohumunda kullanılabilir.
3. Yeşil Aksam (Fidelik) İlaçlaması : Fideler belli bir boya geldikten sonra yapılan ilaçlamadır. Fidelikte hastalık görüldüğünde zinep, propineb, captan'lı preperatlardan biri toprağa verilir ve ardından temiz suyla sulanır. Zinep, Propineb, Captan, Maneb, bakırlı preperatlar (mavi bakır, bordo bulamacı) bunlar bitkinin yeşil aksamına püskürtülerek verilir.

Çökeltene neden olan etmenlerin kışlama dönemi (bir dönemden başka bir döneme kadar hastalığın geçmesi) vardır. Çökelten ayna hastalığı olarak bilinir.

Not:
Spp : Tüm türleri afade eder.
Solani : Alt türünü ifade eder.
Skloret : Fungusların dinlenme halidir. Yumak halini alır ve bir sonraki döneme kalır.